صدر در محاسباتش موفق می شود؟ اردوکشی خیابانی برای قبضه کامل قدرت

زایلە - مقتدی صدر در صحنه سیاست عراق بازیگری منحصر به فرد است. کنشگری با موضع گیری های متناقض پیرامون رخدادهای داخل و خارج عراق که موافقان و مخالفان برای پیش بینی رفتارهایش با دشواری های زیادی مواجه بوده اند.

تحرکات جدید او علیه رقبای سیاسی در چارچوب هماهنگی شیعیان ده ماه پس از انتخابات پارلمانی اکتبر ۲۰۲۱ (۱۸مهر ۱۴۰۰) بن بست فضای سیاسی عراق را به مرحله تازه و خطرناکی وارد کرده که در آن نگرانی ها از شدت گرفتن اختلافات گروه های شیعه و خطر درگیری نظامی میان نیروهای مسلح وابسته به دو جناح افزایش یافته است.

بحران های عراق به طور کلی در ضعف حکمرانی و غلبه طایفه گرایی، دخالت قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای و فرآیند دولت – ملت سازی ناقص ریشه دارد. این مسائل زمینه را برای واگرایی میان بازیگران کلیدی صحنه سیاست عراق فراهم کرده است.

عراق به مانند اکثر مناطق خاورمیانه با ضعف شدید حکمرانی دست و پنجه نرم می کند. کشوری با شکاف های متعدد قومی – مذهبی و دولتی ضعیف و ناتوان از شکل دادن به نظمی کارآمد و همه شمول.

از نگاه توده های خشمگین عراقی سیاستمداران فاسد و وابسته به خارج در کنار دخالت قدرت های منطقه ای متهمان اصلی فقر، بیکاری، ناامنی، بی عدالتی، قطع مکرر برق و سایر معضلات عراق هستند. مقتدی صدر به عنوان یک کنشگر پوپولیست در همین نقطه بر امواج نارضایتی توده ها سوار شده است. توده هایی که به دلیل شرایط بحرانی عراق شعارهای انقلابی و ضد سیستم را با گوش جان پذیرا هستند‌.

صدر با ایجاد دوقطبی میان خود به عنوان مصلحی انقلابی، چهره ای ملی و مخالف دخالت های خارجی و مخالفانش به عنوان نیروهایی فاسد و وابسته به خارج، نبرد نمادها را به شکلی کاملا هوشمندانه به پیش می برد. او در حالی خود را برابر نهاد سیستم ناکارآمد عراق معرفی و نقاب اپوزیسیون به چهره گرفته است که در دولت های متعدد عراق پس از سقوط صدام نیروهای وابسته به او در کنار سایر نخبگان عراقی در مناصب مختلف حضور داشته اند‌.

صدر همزمان با معرفی خود به عنوان منجی توده های خسته از سیستم ناکارآمد با اردوکشی خیابانی در حال ارسال پیامی نیرومند به مخالفان خود است؛ اینکه او می تواند میدان بازی را با بسیج توده ها تغییر و عرصه را بر رقبای خود تنگ کند‌. هدف نهایی صدر از اردوکشی خیابانی قبضه کامل قدرت است. او که در ابتدا با شعار دولت اکثریت ملی و در اتحاد با بلوک سنی و حزب دموکرات کردستان هدف خود را از مسیر قانون اساسی و مجرای پارلمان دنبال می کرد، پس از شکست در این مسیر از نمایندگان خود در پارلمان (۷۳نماینده از ۳۲۹عضو مجلس) خواست استعفای خود را تقدیم مجلس کنند و با این کار عملا توپ را به زمین رقبای خود انداخت‌. در نتیجه مخالفان او در چارچوب هماهنگی برای تشکیل دولت به تکاپو افتادند.

با معرفی محمد شیاع السودانی توسط بلوک چارچوب هماهنگی، او که احساس می کرد در حال واگذاری رقابت به مخالفان خود است مسیر اردوکشی خیابانی، هیاهو، تحصن و اشغال پارلمان را برای بر هم زدن کلیت بازی قدرت برگزید. او به پارلمان حمله کرد تا تلاش های رقبای خود به خصوص مالکی برای تشکیل دولت به رهبری محمد شیاع السودانی را ناکام بگذارد. پس از توفیق در این مسیر سرانجام خواسته نهایی خود را انحلال پارلمان و برگزاری مجدد انتخابات اعلام کرد. خواسته هایی که با طرح آنها ضمن ناکام گذاشتن تلاش های مخالفان در شرایط کنونی، بر کسب اکثریت مطلق در انتخابات آینده با امید به تداوم نارضایتی ها به قماری بزرگ دست زده است تا با قبضه کامل قدرت مخالفانش را از صحنه خارج کند.

در جبهه مقابل چارچوب هماهنگی تاکنون واکنشی هوشمندانه به تحرکات صدر نشان داده است. چهره هایی مانند نوری المالکی، هادی العامری و فالح الفیاض با خودداری از اعلام ورود متقابل به مرحله اردوکشی خیابانی پذیرش درخواست های جنبش صدر را به موافقت و همکاری همه جناح ها مشروط و از هر گونه راه‌حلی که بحران سیاسی عراق را حل و منافع ملی این کشور را تامین کند حمایت کردند‌.

پرسش اساسی این است که در جامعه به شدت قطبی شده عراق، مقتدی صدر با در پیش گرفتن رادیکالیسم و طرح شعارهای انقلابی تا چه میزان در گردهم آوردن مخالفان در زیر یک چتر واحد توفیق خواهد یافت؟ مخالفانی که بخشی از آنها در جریان اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹ (جنبش تشرین) مخالفت خود با سیستم سیاسی عراق که مناصب کلیدی مانند ریاست جمهوری، نخست وزیری و ریاست مجلس را بر اساس خطوط کلی قومی – مذهبی تقسیم می کند ابراز کرده و خواهان اصلاحات گسترده اقتصادی و سیاسی بودند. پیچیدگی های سیستم سیاسی عراق در کنار نوع توازن قوای موجود هرگونه خوشبینی نسبت به موفقیت صدر را با چالش های اساسی روبه رو می سازد.

رضا مرادی

دیپلماسی ایرانی