زایلە – کردهای فیلی گروهی از اقوام کشور عراق هستند، رژیم بعث از همان آغاز به قدرت رسیدن در دهه ۶۰ میلادی قرن گذشته سر ناسازگاری را با این قوم  بنا گذاشت و در اوائل دهه ۸۰ با به قدرت رسیدن صدام دیکتاتور پیشین عراق، طرح جنایتکارانه خود را علیه آن ها به اجرا گذاشت. سراسر نوار مرزی عراق با ایران در استان های دیاله، واسط و میسان به علاوه بغداد پایتخت، سکونتگاه تاریخی کردهای فیلی محسوب می شود و تا پیش از دهه ۸۰ قرن گذشته و قبل از شروع فاجعه، تقریبا اقتصاد عراق و بازار پایتخت در قبضه آنان بود. چهارم آوریل ۱۹۸۰ رژیم بعث صدام، به سه بهانه ایرانی، شیعی و کرد بودن به خانه ها و مناطق مسکونی این قوم در سه استان مرزی عراق و همچنین محل سکونت آنها در مرکز بغداد حمله ور شد و آنها را دست خالی و بدون هیچ دلیل و مدرکی روانه ایران کرد و خانه ها و اموال فیلی ها را مصادره کرد.

کردهای فیلی سرانجام در سال 2003 میلادی به دنبال سقوط رژیم بعثی، به کشورشان بازگشتند، به امید آنکه زندگی جدیدی را با احقاق حق پایمال شده توسط صدام و بعثی ها آغاز کنند، اما برغم همه تلاش های فردی و جمعی فیلی ها،‌ هنوز تا اعاده کامل حق خود راه زیادی دارند و با گذشت نزدیک بە دو دهە از سقوط صدام و تشکیل نظام سیاسی جدید،‌ حقوق فیلی های ساکن عراق اعاده نشده است.

زایلە با هدف بررسی برخی از مشکلات و مسائل کنونی کردهای فیلی مصاحبە ای تفصیلی با اسراء محمد حسین مدیر انجمن حقوق بشر کردهای فیلی در سلیمانیە ترتیب دادە است کە در ادامە می خوانید:

 ابتدا خودتان را معرفی کنید.

- من اسراء محمد حسین فیلی هستم مدیر انجمن حقوق بشر کردهای فیلی، موسسە ما در سلیمانیە است، البتە در شهرهای دیگری همچون اربیل، بغداد و... نیز دفتر نمایندگی داریم.

فعالیت ما در حوزە حل مسائل و مشکلات کردهای فیلی است. یکی از مهمترین فعالیت های ما تهیە شناسنامە برای شهروندان فیلی و معرفی آنها بە عنوان یک کرد فیلی است. همچنان کە مستحضرید این کردهای فیلی در بغداد متولد شدە اند و اغلب آنها هم اسمشان عربی و در کارت شناسایی آنها بغداد درج   شدە است و هنگامی کە میخواهند وارد حوزە اقلیم کردستان شوند، آنها را عرب قلمداد میکنند و از آنها برگە اقامت میخواهند و اینگونە دچار مشکل می شوند. اما با کارت شناسایی کە ما برای آنها صادر میکنیم این مشکل آنها برطرف میشود و همچون کردها با آنها برخورد میکنند. ما از آنها حمایت میکنیم، هنگامیکە میخواهند بە مدرسە بروند، وقتی کە میخواهند ملکی را ثبت کنند و....

نمیگذارند کردها در مدارس عربی درس بخوانند و تنها اعراب و آواره ها میتوانند در مدارس عربی تحصیل کنند.

عده ای تا کلاس پنج یا ششم عربی درس خوانده اند اینها نمیتوانند در مدارس کردی تحصیل کنند، اما ما از طریق وزارت آموزش و پرورش امکان تحصیل آنها را فراهم میکنیم.

من هر سال به اربیل و وزارت آموزش و پروش میروم تا مشکل تحصیل این دانش آموزان را برطرف کنم. یکی از مسئولین یکبار به من گفت: اگر تنها یک نفر از این دانش آموزان عرب از آب در بیاید مجوز موسسه را باطل میکنم.

در مورد آمارکردهای فیلی در عراق و خصوصا در اقلیم کردستان اطلاعاتی در دست دارید؟

- متاسفانه پس از سقوط رژیم بعث آمارگیری خاصی در عراق انجام نشده، اما بنا به اطلاعات و آمار انجمن ها و موسسات غیردولتی آمار کردهای فیلی در عراق ۲ یا ۳ میلیون نفر است. مسئله امنیتی است، من با مدیر آمار صحبت کردم و گفتم میخواهم آمار کردهای فیلی در حوزه سلیمانیه را بدست بیاورم، چراکه برای انجام فعالیتهای انجمن لازم است و ما اغلب فعالیتهایمان را بر اساس آمار انجام میدهیم. گفت، همه اینها در حوزه لجستیکی است و ما خودمان در این مورد اقدام میکنیم، یا اگر مایل باشید شما را آموزش میدهیم و با همراهی کادر خودمان این کار را انجام دهید. منم پذیرفتم . اما باید موافقت نامه  آسایش(نیروی انتظامی) را می آوردم. گفت اگر این برگه را بیاوری تمام کارها را خودم انجام میدهم و به اسم شما ثبت میکنم. اما باید برگ رضایت «آسایش» را برایم بیاوری . گفتم چرا؟ گفت: مسئله امنیتی است اگر ما هم رضایت بدهیم حکومت عراق رضایت نمیدهد.

مگر شما (N.G.O) نیستیید، بە عنوان یک انجمن آمار کردهای فیلی را ندارید؟

- در این رابطه مشکلات زیادی داریم به عنوان مثال من به عنوان یک فیلی شناسنامه ام عراقی نیست، مثل کردهای فیلی نیستم، من جزء حوزه سلیمانیه هستم. خیلیها شناسنامه شان اینگونه تغییر کرده ما در صدد انجام یک آمارگیری واقعی هستیم.

 اکنون شما آمار کردهای فیلی در سلیمانیه را ندارید؟

- نه، بعضیها کارت شناسایی ندارند و تنها کسانیکه شاغل هستند بیشتر دنبال کارت شناسایی و شناسنامه هستند. بعنوان نمونه خودم کارت شناسایی این موسسه را لازم ندارم، چرا که من مشکل شناسنامه ندارم و تنها یکبار این مشکل برایم پیش آمد، موقع (استفتاء) بود، وضعیت خیلی بهم ریخته و آشفته بود منم از سلیمانیه به اربیل  می آمدم، پاسپورت، شناسنامه و کارت رسمی خبرنگاری و ... همراهم بود، اما هیچکدام را قبول نکردند. میگفتند همه اینها میتواند جعل شوند. گفتم پس چی میخواهید؟ گفت: اهل کجایی؟ گفت: کارت شناسایی فیلی را نشان بده. منم تنها این یکی را همراه نداشتم. گفتم: من خودم کارمندم، گفت: چه جور کارمندی هستی که کارت شناسایی همراهت نیست. با هزار بدبختی از دستشان خلاص شدم . میگفت نمیگذارم وارد اربیل بشوی ، تازه اغلب آنها کردی هم خوب صحبت نمیکنند،  این مسائل اغلب در حوزه اربیل اتفاق می افتد، در این موارد مشکلات زیادی برایمان پیش آمده .

آیا الان کردهای فیلی در ایران حضور دارند؟

- بلە کردهای فیلی هنوز هم در ایرام حضور دارند. برادر بزرگ خودم یکی از آن ها است.

شمار زیادی از کردهای فیلی هم در کرکوک ساکن هستند.

 - پس از آنکە رژیم، فاو را بە جا گذاشت، 12 خانوادە در آنجا جاماندند. آن هنگام کە بیرونمان کردند کسانی کە در آنجا ماندند بخاطر پنهان ماندن از دید حکومت در میان شهرهای اطراف تقسیم شدند ، تعداد کمی در کرکوک ماندند، در بصرە و فاو نیز کورد فیلی داریم اغلب در داخل شهر خود را پنهان میکردند تا بیرونشان نکنند حتی اغلب آنها القاب و شهرت عربی بە خود نسبت میدادند.

 اغلب کردهای فیلی پیرو مذهب تشیع هستند؟

 - همە کردهای فیلی پیرو مذهب تشیع هستند، غیر از تعداد کمی اهل تسنن کە در خانقین ساکن هستند.

آیا شما بە کردهای فیلی اعلام کردەاید کە چنین موسسەای برای حل مشکلات آنها وجود دارد؟

 - بلە همە آنها از وجود چنین موسسەای مطلع هستند و هر روز تعداد زیادی ارباب رجوع داریم .

 انجمنها و موسسات دیگری مثل زردشتیان هر سال مراسم و برنامەهای خاصی دارند، شما چە برنامەهایی دارید؟

- ما هم برنامەهای خاص خود را داریم  ،در نوروز و دیگر اعیاد برنامە داریم، در روز شهیدان فیلی کە 4 آوریل هر سال است برنامەهای خاصی داریم.

 چگونە مردم را از برگزاری برنامەهایتان مطلع میکنید؟

 - اسم و شمارە افراد زیادی را داریم خصوصا کسانیکە برایشان کارت شناسایی صادر کردەایم و تعداد آنها 600 - 700 نفر است .

بخاطر اشتراکات مذهبی که با جمهوری اسلامی دارید آیا شما را حمایت میکنند؟

 - نه، ما ارتباطی با جمهوری اسلامی ایران نداریم. هستد انجمنها و  موسساتی که با ایران در ارتباطند، اما ما از چنین حمایتی برخوردار نیستیم. ما بیشتر خودجوش هستیم. هزینه موسسه برعهده خودم است. گاه پروژه هایی را انجام میدهم و برخی هزینه ها را برایم جبران میکند. پارسال خوب بود دو پروژه را بە اتمام رساندم و از نظر مالی بسیار خوب بود.

چه درخواستی از مسئولین دارید؟

 - ما مشکلات زیادی داریم، بعنوان مثال؛ تا بحال جنازە هیچ شهیدی بدستمان نرسیدە. 22 هزار جوان 16 تا 40 سالە در زندانهای رژیم بعث داشتیم که به شیوه های گوناگون از جمله اعدام، آنها را از بین بردند. نمونه بارز داماد خودمان بود که در سال 1980 تا 1984 در زندان بود، سپس اعدام شد. تعدادی در جنگ ایران و عراق بە اجبار بە میادین مین فرستادە شدند، تنها گناە اینها کرد بودن بود. در زمان بعث زندانیان را به جبهه جنگ میبردند و میگفتند اگر دوسال بعنوان سرباز در مقابل ایران بجنگید بعد از آن آزاد میشوید اما در خلال ایام سربازی آنها را به اجبار به میادین مین می فرستاند تا کشته شوند.

این اطلاعات از طریق دست نوشته و گزارشهای نوشته شده افسران بعث بدست ما رسیده. در برخی از اسناد نام و مشخصات فرد تاریخ اعدام و مکان به خاک سپاری را مشخص کرده اند اما هنگامیکه به گورستان مورد نظر میرسیم میبینیم که همه گورها شماره گذاری شده بدون هیچ مشخصاتی  و آدم آنجا سرگردان میشود. 

تعدادی هستند که هنگام رها شدن در دشتهای ابوغریب و یا هنگام تیرباران به گونه ای نجات یافته اند، اینها شاهدان خوبی از جنایات بعثیها هستد که از آن میان میتوان به ابو سیروان اشاره نمود که سالهای زیادی را در زندان ابوغریب گذرانده است. در یکی از گزارشهای نوشته شده افسران بعث آمده « 20 زندانی فیلی را در میان مینها از بین بردم.»

همچنین مشکل هویتی داریمو شناسنامه ما تا این لحظه در بخش خارجیها ثبت شده، هنگامیکه برای تمدید کارت شناسایی اقدام میکنیم به بخش اتباع خارجی مراجعه میکنیم، بر شناسنامه ما (اربع الف) نوشته شده که مخصوص اتباع خارجی است و متاسفانه تا این لحظه هم تغییر نکرده. افراد زیادی هستند که فاقد شناسنامه و منزل مسکونی هستند.  بنا به آمار چهار سال گذشته بیش از 40  خانواده هنوز در اردوگاههای ایران در اوج فقر زندگی میکنند. همچنانکه یکی از آنها میگفت در قحطی زندگی میکنیم.

در آنجا در اماکن دولتی نمیتوانند استخدام یا به فعالیت مشغول شوند آنها ایرانی نیستند، شناسنامه ایرانی ندارند حتی اگر در شرکت و کارگاهها و اماکن خصوصی هم مشغول به کار شوند و بازرس به وجود آنها پی ببرد مالک آنجا را جریمه میکند پس با این حال نمیتوانند هیچگاه به کار مشغول شوند.  در کردستان همچون عرب بغداد با ما برخورد میکنند، در بغداد هم ما را کرد می دانند، ما حتی از کوچکترین حقوق انسانی و اجتماعی محروم شده ایم.

کردهای فیلی درایران، چون در اینجا خانه و کاشانه ای اینجا ندارند نمیتوانند برگردند. آیا شرکتی همچون قیوان گروپ نمیتواند منزل مسکونی این آوارگان را تامین کند؟ ایران هم مانع از دیدار با آنها نمیشود. آنها شناسنامه عراقی دارند و در عراقی بودنشان شکی نیست.

در پایان چه درخواستی از  مقامات عالی اقلیم کردستان دارید؟

 - ما انتظار داریم آنگونه که در ایام انتخابات صدها قول وعده میدهند  در حل مشکلات و مسائل مذکور به ما کمک کنند.

کردهای فیلی در عراق و اقلیم کردستان میتوانند در انتخابات شرکت کنند؟

- ما در بغداد میتوانیم رای بدهیم در کردستان نه. ما بیش از دو میلیون نفر هستیم، بنابه قانون عراق به هر صد هزار نفر یک کرسی تعلق میگیرد، حالا حساب کن ما تا حالا چند کرسی را از دست داده ایم. در واقع در هیچ زمینه ای به ما توجه نمیشود.  نمیخواهم وارد مباحث سیاسی بشوم و طرفدار هیچ فرد یا گروه خاصی نیستم، اما جناب نوری مالکی در دوران نخست وزیری خیلی به ما توجه داشت. برای مثال به تعداد زیادی از ما غرامت پرداخت کرد. دستور داد کردهای فیلی در هنگام مراجعه به تمامی نهادها و ارگانها باید مورد توجه مضاعف قرار گیرند و کارهایشان بی کم وکاست انجام شود، اگر در کردستان هم اینگونه به ما توجه میکردند خیلی خوب میشد.

 در زمان ریاست جمهوری مام جلال نیز اوضاع خیلی خوب بود. ایشان هم بسیار به ما کردهای فیلی توجه داشت. نخستین گروه کردهای فیلی که از ایران برگشتند شناسنامه و کارت شناسایی حوزه سلیمانیه دریافت کردند، خودشان گفتند من این شناسنامه را به شما هدیه میکنم. حتی حسینیه ای که ساخت به همین خاطر بود، گفت این ها اقلیتی شیعه در اقلیم کردستان هستند و لازم است و میبایستی یک مکانی برای انجام مناسک مذهبی و فرهنگی داشته باشند. مام جلال بسیار در حق ما لطف داشت. کردهای فیلی هیچگاه لطف ایشان را فراموش نمیکنند و همیشه به نیکی از ایشان یاد میکنند. طی ۲۴ سال سکونتم در اقلیم کردستان نشنیده ام هیچ کرد فیلی از مام جلال بد بگوید. ما همیشه قدردان زحمات ایشان هستیم.