زایەڵە ـــ وێژە و ئەدەبی کوردی بەشی هەرە گرنگی مێژوو و ناسنامەی گەلی کورد.
وێژەی کوردی کۆمەڵە بەرهەمی نووسراوە و زارەکییە کە بە شێوازە جۆراوجۆرەکانی زاراوەی زمانی کوردی نووسراون یان داڕێژراون، وەکوو سۆرانی، کرمانجی، پالەیی، گۆرانی زازاکی، لەکی، فەیلی و هتدد.بە گشتی وێژە و ئەدەبی کوردی بەسەر دووبەشی سەرەکیدا واتا کلاسیک و هاوچەرخ دابەش دەکرێ.
وێژەی کلاسیکی کوردی بەرهەمی کەسایەتییە گەورەکانی ئەدەبی کوردییه، لەوانە: مەلا جزیری، ئەحمەد خانی، نالی، کوردی، مەولەوی کورد و خان مەنسوور و شاکە و ... لەخۆ دەگرێت
لە سەردەمی هاوچەرخدا ئەدەبی کوردی گەشەسەندنێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە و چەندەها بەرهەمی ناوازە و بەربڵاو لە فۆرمی مۆدێرندا وەک ڕۆمان، شیعری نوێ و کورتە چیرۆک و شانۆ و هتد هاتوونەتە ئاراوە.
لە تایبەتمەندییە هەرە گرنگ و بەرچاوەکانی وێژەی کوردی دەتوانین ئاماژە بکەینە ئەم چەن خاڵە:
هەمەچەشنی دیالێکتیکی:
بەهۆی هەمەچەشنی و جۆراوجۆری بەربڵاوی دیالێکتیکی لە زمانی کوردیدا، ئەو جۆراوجۆر و هەمەچەشنیەش وێژە و ئەدەبی کوردی لەبەر دەگرێ کە وەک تایبەتمەندی سەرەکی وێژەی کوردی دێتە ئەژمار.
کاریگەری کەلتووری کوردی:
کەلتوور و مێژوو و داب و نەریتی کوردی بێگومان کاریگەری زقی لەسەر وێژە و ئەدەبی کوردی هەیە و ئەو کاریگەرییە لەسەر بابەتەکانی بەرهەمە ئەدەبییە کوردییەکاندا بە ڕوونی دیارە و بەدی دەکرێ.
پەیوەندی لەگەڵ وێژەی زارەکی:
وێژەی زارەکی کوردی ڕۆلێکی گرنگی لەسەر وێژە و ئەدبی کوردیدا هەیە و بەرهەمە زارەکییەکان وەکوو ئەفسانە، چیرۆک و داستان و گۆرانی ئیلهام بەخش بوون بۆ خولقاندنی بەرهەمە ئەدەبییە نووسراوەکان.
گرنگی زمانی کوردی:
زمانی کوردی وەکوو زمانی دایکی بۆ کەمینەی کورد، ڕۆڵێکی زۆر گرنگی هەبووە لەمەڕ پاراستنی شۆناسی کەلتووری و مێژوویی گەلی کورد و هەروەها خولقاندنی بەرهەمە هەرە ناوازەکانی کوردی کە ئێستاکە وەکوو وێژەی کوردی دەتوانین ئاماژەیان پێ بدەین، لەوانە شاکارەکەی"مەم و زین" بە قەڵەمی نووسەری گەورەی کورد "ئەحمەدی خانی".
بەگشتی وێژە و ئەدەبی کوردی بەشێکی گرنگی مێژوو و کەلتووری کوردی پێکدێنێت و ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لەپاراستنی زمان و ناسنامە و کەلەپووری گەلی کورد و دەبێتە هۆی پەرەپێدانی زۆرتری زمانی کوردی.
کەژاڵ حەمیدی