زایەڵە ـــ لە دنیای ئەدەبی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆرجار دەنگی نووسەرانی کورد بە دەنگدانەوەی مێژوو و ئازار و جوانی لەبیرچوو دەبیستێت. یەکێک لەو دەنگە کاریگەرانە، دەنگی "ژان دوست" نووسەرێکی کوردی خەڵکی سوورییەیە کە بە قەڵەمی فەلسەفی و شاعیرانە و گێڕانەوەیی، جێگەیەکی تایبەتی لە ئەدەبی هاوچەرخی کوردی و تورکیدا دۆزیوەتەوە.
ژان دۆست(jan Dost) شاعیر و نووسەری کورد و لە دایک بووی ١٩٦٥ لە شاری کۆبانییە کە لە سەڵەکانی ٢٠٠٠ەوە دانشتووی وڵاتی ئەڵمانیایە.
ڕۆمانی میرنامە بە قەڵمی ژان دۆست گێڕانەوەی ژیانی "ئەحمەدی خانی" کەسایەتی بەناوبانگی کورە کە شاکاری "مەم وزین" خولقاندووە، شاعیرک کە ئازاری زۆری چەشتووە و بیر لە ڕزگاری و ئازادی گەلەکەی دەکاتەوە، ئەو لە ئازاری نەتەوەکەی دەگات و دڵسۆزانە بەداوای چارەسەردا دەگەڕێت، بەڵام هەتا زیاتر هەوڵ دەدات زۆرتر دەدۆڕێت، لە ڕاستیدا خودی گەلی کوردی چەوساوە بوونەتە گرنگترین هۆکاری شکستی "ئەحمەدی خانی" لە ڕۆمانی "میرنامە"دا
لەنێو بەرهەمە جۆراوجۆرەکانی "ژان دۆست" ڕۆمانی "میرنامە" وەک نەخشێکی هەمیشەیی لەسەر دیواری چیاکانی کوردستان دەدرەوشێتەوە. ئەم ڕۆمانە چیرۆکی دڵتەزێن و ڕۆمانسی پیاوێکی کورد دەگێڕێتەوە کە ڕووبەڕووی داب و نەریت و باوەڕ و خۆشەویستی و مەرگ دەبێتەوە. ئەم کتێبە تەنها چیرۆکێکی شەخسی نییە، بەڵکو جورێکە لە فەلسەفەی مێژوویی دەربارەی ناسنامەی نەژادی، ململانێ لەگەڵ پێکهاتەکانی دەسەڵات، و مانای بوون لە جیهانێکی ناسەقامگیردا.
لەم بەرهەمەدا نووسەر سنووری نێوان شێعر و پەخشان و واقیع و خەون و مێژوو و ئەفسانە تێدەشکێنێت، بەجۆرێک کە خوێنەر لە هەمان کاتدا نوقمی ئازارێکی کۆن و خۆشەویستییەکی بێسنوور دەبێتەوە. "میرنامە" تەنها ڕۆمانێک نییە بۆ خوێندنەوە، بەڵکو ئاوێنەیەکە بۆ تێڕامان لە خود، مێژوو و ژیان لە پەراوێزی جیهاندا.
پوختەی چیرۆکەکە:
"میرنامە" چیرۆکی ژیانی پیاوێکی تەنیا و گۆشەگیرە، شاعیرێک کە لە مەڵبەندێکی شاخاوی و نەریتیدا و لە نێوان خەون و واقیعدا و لەگەڵ خۆی و جیهانی دەوروبەریدا، بەشەڕ هەڵدێت. ئەو لەگەڵ مردن و خودا و هێز و چارەنووسدا، دیاڵۆگ دەکات. ئەم ڕۆمانە ڕەنگدانەوەی دەنگی نەوەیەکە کە هەمیشە لە چینەکانی خەیاڵ و سۆفیگەریدا پشتگوێ خراون. چیرۆکەکە لە ژیانی "خانی"ەوە دەست پێدەکات؛ پیاوێک کە بە تەنیا لە سوچێکی دووری کوردستان دەژی و خاتوونێکی خۆشویستووە ، بەڵام خۆشەویستیەکەیان هەرگیز نەگەیشتووەتە ئەنجام. ئەو خاتوونە لە کۆت و بەندی کۆمەڵگا، دەسەڵاتی ئایینی و خێزانیدا تێوەگلاوە و چارەنووسێکی تاڵ چاوەڕێی دەکات. ئەم عەشقە بەدینەهاتووە و وەک برینێکی کۆن لەسەر دڵی میر جێگیر بووە.
"خانی" پاڵەوانی سەرەکی چیرۆکەکە پیاوێکی بریندار، تەنیا، شاعیر، سۆفی، و یاخییە. ئەو سیمبولی پیاوی کوردە، ڕاوەستاوە لە سنووری نێوان خۆشەویستی، مردن، مێژوو و بەرگریدا.
بابەت و چەمکە سەرەکییەکانی میرنامە:
ڕۆمانی "میرنامە" بە ڕوواڵەت چیرۆکێکی ڕۆمانسی و تاڵی ژیانی پیاوێکی دۆڕاو دەگێڕێتەوە، بەڵام لە قوڵایی ناخەوە، چوارچێوەیەکی دەوڵەمەند لە چەمکی فەلسەفی و کەلتووری و کۆمەڵایەتی تێدایە. ئەم بەرهەمە پڕیەتی لە بیرۆکە کە خوێنەر ڕووبەڕووی پرسیاری بوون، نەژادی و مرۆڤایەتی دەکاتەوە.خۆشەویستی شتێکی بێبایەخ و ساتی نییە، بەڵکو برینێکی پیرۆزە لە میرنامەدا.
"خانی"، خاتوونێکی خۆشدەوێت بەڵام ئەم عەشقە هەرگیز ناگاتە سەرئەنجام و هەر ئەم شکستە عەشق دەگۆڕێتەوە بە شتێکی ئەبەدی کە پەیوەندی بە ڕۆحەوە هەیە، لێرەدا خۆشەویستی سەرچاوەی ڕەهایی و ئازادی نییە، بەڵکو سەرچاوەی ئازار و بیرکردنەوە و گۆڕانە. ئەو خاتوونە تەنیا ژنێک نییە، بەڵکو سیمبولی نیشتیمان و ئایدیاڵ و ئازادی ونبووە.
زمان و فۆرم و پێکهاتەی میرنامە:
لە میرنامەدا یەکێک لە تایبەتمەندییە دیارەکانی تەنها ناوەرۆکەکەی نییە، بەڵکو شێوەی گێڕانەوە و زمانە جیاوازەکەیەتی. لەم کارەدا "ژان دۆست" لێهاتووانە سنوورەکانی نێوان پەخشان و شیعر و خەون و وشیاری و خەیاڵ و واقیع تێکەڵ بەیەکتر دەکات، ئەنجامەکەی ڕۆمانێکە کە لە هەمان کاتدا ئەدەبی، فەلسەفی، و بە چڕی شاعیرانەیە.
کاردانەوە و بیروڕاکان لەسەر ڕۆمانی "میرنامە"
هەر لە ساڵانی یەکەمی بڵاوکردنەوەی ئەم ڕۆمانە، لەلایەن ڕەخنەگران و نووسەران و خوێنەرانەوە ستایشی زۆری لێکرا. نەک هەر لەبەر ناوەڕۆکی بەهێز و زمانی شیعری بەڵکو بەهۆی توانای "ژان دوست" لە تێکەڵکردنی ئەدەبی فەلسەفی لەگەڵ مێژوو و ئوستوورە لە کوردستاندا. ڕەخنەگران میرنامەیان بە وەرچەرخانێک لە ئەدەبی هاوچەرخی کوردیدا دادەنێن. نووسەرانێک وەک "بەختیار عەلی" و "خالید حوسەینی" لە نووسین یان لە گفتوگۆ نافەرمییەکانیاندا ئەم ڕۆمانەیان وەک بەرهەمێک ناوبردووە کە کات و شوێن تێدەپەڕێنێت. ڕۆمانێک کە دەتوانێت شانبەشانی بەرهەمی نووسەرە گەورەکانی ئەدەبی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک "مەحمود دەروێش" و "نزار قەبانی" و "سادق هیدایەت" دابنرێت.
وەرگێڕانەکان:
ڕۆمانی "مێرنامە" وەرگێڕدراوە سەر زمانە جۆراوجۆرەکان لەوانە تورکی، عەرەبی، فارسی و بەشێکی بۆ ئینگلیزی. وەرگێڕانی فارسی ئەم بەرهەمە لە عەرەبییەوە بە قەڵەمی دکتۆر"جەماڵ ئەحمەدی" لە بازنەی ئەدەبی ئێراندا جێ بایەخ و ڕەزامەندی بووە و بەردەنگی تایبەتی لە نێو ئارەزوومەندانی ئەدەبی سۆفیگەری و تراژیدیدا دۆزیوەتەوە. هەروەها وەرگێڕانی عەرەبی ئەم بەرهەمە لەنێو بازنەی ڕوشنبیرانی سووریا و لوبنان و عێراقدا جێ ستایشە.
ڕۆمانی "میرنامە" بە قەڵەمی "ژان دۆست" تەنها چیرۆکێکی ڕۆمانسی یان ڕەنگدانەوەی ئازارەکانی نەتەوەیەک نییە. ئاوێنەیەکی گشتگیرە بۆ مرۆڤایەتی، بە هەموو تەنهایی و هیوا، برین، و پاڕانەوەکانیەوە. "میر" کەسایەتیەکی لەبیرنەکراوە. نەک تەنها لەبەر ئەوەی خۆشەویستی هەیە یان تەنهایە، بەڵکو لەبەر ئەوە "پرسیار" دەکات. کەسێک کە دژی مردن ناوەستێتەوە بەڵکو قسەی لەگەڵ دەکات. لە جیهانێکدا کە خێرایی و بێ ناوەرۆکی چنگی خستۆتە سەر ئەدەبیات، "میرنامە" خوێنەر بانگهێشت دەکات بۆ تێڕامان، وەستان و بیرکردنەوە. ئەم بەرهەمە بە زمانی شیعری و پێکهاتەی ئاڵۆز و ڕوون و تێڕوانینێکی مرۆڤانە بۆ مێژوو و چارەنووس بۆتە یەکێک لە بەناوبانگترین بەرهەمەکانی ئەدەبی کوردی و ناوچەیی. ئەم کتێبە تەنیا هی کورد نییە. بەڵکو، چیرۆکێکی جیهانی بۆ گەڕان بەدوای مانادا لە جیهانێکی پڕ لە پرسیاری بێ وەڵام، پێشکەش دەکات.
ئەگەر تا ئێستا "میرنامە"ت نەخوێندووەتەوە، ئەم ڕاپۆرتە وەک بانگهێشتێک بزانە بۆ خوێندنەوەی و ئەگەر خوێندووتەوە، ڕەنگە کاتی ئەوە هاتبێت بگەڕێیتەوە بۆ تەنیایی میر، ئەو شوێنەی کە تەنیایی و مردن و خۆشەویستی هێواش هێواش پێکەوە چا دەخۆنەوە...
ئامادەکردن؛ کەژاڵ حەمیدی